Krztusiec - znany jako koklusz, a także "czarny kaszel" - jest ostrą chorobą zakaźną układu oddechowego, wywoływaną przez bakterie Bordetella petrusis, tzw. pałeczki krztuśca. Przenosi się drogą kropelkową i jest bardziej zakaźny niż COVID-19. Chory na krztusiec jest najbardziej zakaźny w początkowym okresie choroby, a osoba nieleczona może zakażać nawet przez kolejne 3 tygodnie. Choroba charakteryzuje się uporczywym kaszlem, który występuje seriami i kończy się wdechem z charakterystycznym świstem ("pianiem"). Może mieć ciężki przebieg i w skrajnych przypadkach prowadzić do śmierci. Krztusiec jest szczególnie groźny dla niemowląt, które nie nabyły jeszcze odporności w wyniku swoich szczepień oraz osób powyżej 65. roku życia. U noworodków i niemowląt zamiast napadów kaszlu częściej występują bezdechy, może dochodzić do uogólnionego napadu drgawek. Koklusz nie jest chorobą wyłącznie wieku dziecięcego. Dziś zakażają się głównie nastolatki i osoby dorosłe, które są źródłem zakażenia dla najmłodszych.

Lekarze spodziewali się skoku zachorowalności na krztusiec jeszcze przed pandemią COVID-19, ponieważ fale epidemiczne tej choroby występują co kilka lat. Ostatni duży wzrost wystąpił w 2016 roku, kiedy to zaraportowano ponad 6,8 tys. zachorowań. Kolejny miał nastąpić 4 lata później, ale zatrzymały go covidove obostrzenia. Krztusiec ponownie przywędrował do Polski wiosną ubiegłego roku z południa Europy. W 2024 roku wykryto 32 430 przypadków, 12 miesięcy wcześniej - jedynie 61. Początek tego roku przyniósł kolejne niepokojące wieści. Z najnowszych danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego wynika, że pierwszej połowie stycznia zachorowało kolejnych 1201 osób.

Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia oraz krajowych służb zdrowia szczepienie przeciwko krztuścowi jest najlepszym sposobem na zapobieganie chorobie. Szczepionki zapewniają długotrwałą ochronę i skutecznie ograniczają ryzyko powikłań. Wg kalendarza szczepień ostatnia dawka obowiązkowa przeciwko krztuścowi podawana jest w wieku 14 lat. Według zaleceń powinna być jednak powtórzona w wieku 19 lat, a następnie co 10 lat. Mało kto jednak się do tego stosuje.

Odpowiedzią na wzrost zachorowań ma być tzw. pakiet krztuściowy, nad którym pracuje Główny Inspektorat Sanitarny i Rada Sanitarno-Epidemiologiczna. Zakłada on m.in. zmiany w programie szczepień - dawka przypominająca szczepionki przeciwko krztuścowi ma być przesunięta z 14. roku życia na 11. Planuje się również wprowadzenie dawki przypominającej w wieku 16-17 lat. Ma być możliwe wykonanie takiego szczepienia w aptece. Dalsze prace nad proponowanymi zmianami trwają w Ministerstwie Zdrowia.

- Każda inicjatywa mająca na celu zwiększenie wyszczepialności przeciw krztuścowi populacji dorosłej, może znacząco przyczynić się do zmniejszenia liczby zachorowań, co czyni działania GIS-u niezwykle istotnymi. W ostatnim czasie obserwujemy bardzo niebezpieczny trend polegający na rezygnacji z szczepień ochronnych. Wiele osób zapomniało, jak groźne są choroby zakaźne oraz jakie poważne konsekwencje mogą one nieść. Przez wiele lat nie odnotowywaliśmy zgonów z powodu krztuśca, co zawdzięczaliśmy dobrej realizacji programu szczepień. Obecnie wyszczepialność przeciwko krztuścowi wśród dzieci objętych obowiązkowym kalendarzem szczepień wynosi jedynie 80 proc. Dorośli natomiast nie przyjmują dawek przypominających. Niewiele osób pamięta, że szczepienie przeciwko krztuścowi nie zapewnia ochrony do końca życia - mówi dr hab. Monika Bociąga-Jasik, prof. UJ.

Od 15 października 2024 r. kobiety w ciąży mogą bezpłatnie zaszczepić się przeciw krztuścowi w przychodniach podstawowej opieki zdrowotnej. Zainteresowanie tym programem jest słabe. Cały czas dominuje przekonanie, że podawanie szczepionki w okresie prenatalnym może zaszkodzić dziecku, co nie jest to prawdą, bo zaszczepiona kobieta w ciąży przekazuje przeciwciała swojemu dziecku. - To są kwestie trudne do wytłumaczenia i nie do końca wiem, z czego to wynika. Szczepienie przeciwko krztuścowi w czasie ciąży jest bezpieczne i nie prowadzi do powikłań dla rozwijającego się dziecka. Zalecane jest w trzecim trymestrze, najlepiej przed 36. tygodniem ciąży. Jest to szczepionka skojarzona przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi. Taka szczepionka zapewnia ochronę nie tylko kobietom, ale przede wszystkim nowo narodzonym dzieciom, które mogą zostać zaszczepione przeciwko krztuścowi dopiero po ukończeniu 6. tygodnia życia. Ochrona w tym okresie, kiedy najmłodsze dzieci są najbardziej narażone na wystąpienie powikłań, jest kluczowa - przekonuje profesor Bociąga-Jasik

I dodaje: - Musimy zwiększyć świadomość społeczną na temat tego, że szczepienia ochronne to najbardziej skuteczna metoda profilaktyki chorób zakaźnych. W 2019 roku Światowa Organizacja Zdrowia uznała, że nieszczepienie się społeczeństw stanowi jedno z najważniejszych zagrożeń związanych ze zdrowiem na świecie. Nieufność wobec szczepień jest podsycana przez ruchy antyszczepionkowe i fałszywe informacje rozpowszechniane w mediach społecznościowych. Dlatego kluczowe wydaje się zaangażowanie ekspertów, którzy w sposób racjonalny i spokojny przedstawią zagrożenia związane z chorobami, takimi jak odra, polio czy krztusiec. Wielu osób błędnie uważa, że te choroby już nie występują, co może prowadzić do przekonania, że szczepienia są zbędne i niosą za sobą jedynie ryzyko powikłań. Dlatego dobrze zaplanowane kampanie społeczne, wykorzystujące nowoczesne metody komunikacji, są niezbędne, aby dotrzeć także do osób młodych. Podczas wykładów o szczepieniach ochronnych uczę studentów, jak rozmawiać z osobami kwestionującymi ich rolę.

Umiejętność rzeczowej argumentacji i przytaczanie przykładów może okazać się kluczem do odniesienia sukcesu w tej codziennej batalii. Na przykład odra to nie tylko ostra choroba zakaźna przebiegająca z wysoką gorączka i wysypką. - W jej przebiegu może dojść do poważnych powikłań, takich jak odrowe zapalenie mózgu czy podostre stwardniające zapalenie mózgu, które pojawia się po 10-15 latach od zachorowania. Ponadto przeciwko wielu chorobom zakaźnym nie mamy skutecznego leczenia, co podkreśla rolę szczepień. Ludzie często nie zdają sobie sprawy, jak poważne mogą być konsekwencje chorób zakaźnych, dlatego musimy im o tym nieustannie przypominać - mówi dr hab. Monika Bociąga-Jasik, prof. UJ.

źródło: uj.edu.pl, autor:  Łukasz Wspaniały