Pierwsze pytanie jest oczywiste, dlaczego budynek stacji Frysztat wart był tak ogromnego wysiłku? Co jest w nim takiego wyjątkowego?

Zacznijmy od tego, że w Karwinie nie zachowało się wiele zabytków, wiele z nich zostało zniszczonych z powodu wydobywania węgla, co sprawia, że każdy zabytkowy obiekt jest tym cenniejszy. Ponadto stacja jest jednym z symboli rozwoju miasta w epoce nowożytnej, wprowadzenie transportu kolejowego do średniowiecznego miasta oznaczało rozwój w kierunku Petrovic w okresie, kiedy powstawała nowoczesna strefa przemysłowa - fabryka Blumenthala, Frysztacka Huta Żelaza i Stali, następnie Jäkl, Vagonka; to nadaje budowli wartość symboliczno-historyczną. Ponadto budynek stoi na bocznicy Kolei Północnej Ferdynanda, która była budowana od lat 30-tych XIX wieku, aby połączyć Wiedeń z kopalniami soli w Bochni i Krakowie, z tego powodu dzisiaj istnieje 20 budynków tego samego typu co nasz dworzec.

Gdy odwiedzamy budynek dworca we Frysztacie, co powinno nie umknąć naszej uwadze?

Możemy zauważyć, jak w czasie, kiedy był budowany, kładziono jeszcze nacisk na detale, na elementy estetyczne, gdzie na przykład bardzo ciekawie prezentują się hurdycje, elementy drewniane pod dachem, no i oczywiście warto zwrócić uwagę na ten piękny surowy mur.

Jakie były reakcje mieszkańców Karwiny (i nie tylko) na uratowanie budynku?

Wiele stowarzyszeń i osób prywatnych pomagało i pomaga nam, przy oczyszczaniu, przy remontach, finansowo (Adesse ekology, Klub Historii Wojskowej Chotěbuz, Olza pro). Przygotowaliśmy dzień otwarty dla szerokiej publiczności, ciekawość jest naturą ludzką, więc byli zainteresowani. Mieliśmy wystawę obrazów i zwiedzający mogli przejechać się pociągiem z lat 80. Współpracujemy ze Stowarzyszeniem Kolei Śląskich, aby przywrócić pierwotne przeznaczenie budynku. W przyszłości chcielibyśmy, aby kolejka znów działała, to byłoby absolutnie idealne rozwiązanie. Mamy wspólne plany ze Stowarzyszeniem Cieszyński Szlak Winny, chcielibyśmy połączyć zwiedzanie zamków i delektowanie się winem z transportem kolejowym. Władze lokalne po polskiej stronie bardzo entuzjastycznie podeszły do tego pomysłu.

Czyli dworzec mógłby stać się atrakcją turystyczną?

Tak, a z czasem można by dodać transport publiczny. Jest to jednak skomplikowane i musiałoby być to dobrze obliczone, ale byłoby to spełnienie naszego marzenia, aby budynek znów służył swojemu pierwotnemu przeznaczeniu. Jednocześnie chcemy wykorzystać budynek jako bazę dla karwińskich stowarzyszeń, dla życia społecznego, aby budynek służył również do komunikacji, spotkań i wymiany opinii. Do tej pory udawało nam się to na imprezach. Planujemy wybudować tu winiarnie, a być może także kupić sprzęt do produkcji piwa, aby ludzie mogli przyjść, uwarzyć, spróbować. Wierzymy, że to połączy różne typy ludzi, którzy w przeciwnym razie mogliby się nie spotkać. Chcielibyśmy też mieć przestrzeń wystawienniczą, może kawiarnię. Ale to będzie wymagało dużo dodatkowej pracy i funduszy. Obecnie wyzwaniem numer jeden jest dach.

A jak już ktoś się tam wybierze, to co jeszcze poleciłbyś mu do odwiedzenia w centrum Karwiny? Nie chodzi mi o pałac czy park, ale może o coś mniej znanego.

Tutaj jest to naprawdę proste, bo ważne historyczne miejsca są wszystkie razem, rynek główny i ulice wokół. Dla mnie wyjątkowy jest na przykład dom mieszkalny, który powstał przy ulicy Svatováclavská, jest to funkcjonalistyczny budynek Josefa Kalousa, studenta Jana Kotěry i autora Centrum Wystawowego w Brnie, wysokiej jakości nowoczesna architektura, a po drugiej stronie ulicy mamy dwie wille z okresu tzw. 1. Republiki (1918-1938) - różową i żółtą, które są ciekawe przede wszystkim ze względu na swoją historię. Różowa - willa Żurka, to willa lekarza, który był przy narodzinach sanatorium w Darkowie, żółta została wybudowana przez frysztackiego adwokata Abrahama Teitelbauma i jest pamiątką po społeczności żydowskiej, która istniała we Frysztacie i o której dziś niewiele wiadomo. Rodzina ta przybyła do miasta w 1922 roku z Wiednia, następnie w 1938 roku została zmuszona do przeniesienia się do Krakowa. Przed wojną jednak udało im się uciec i do dziś mieszkają za granicą. Pozostałe pamiątki po społeczności żydowskiej, takie jak cmentarz, nie zachowały się. Kolejną unikalną rzeczą jest posąg św. Patryka, który znajduje się między pałacem i kościołem, ponieważ nie jest to typowy święty dla ziem czeskich, a związany jest z irlandzką rodziną szlachecką, która była właścicielem Frysztatu pod koniec XVIII wieku.

A poza centrum?

Są to zdecydowanie zabytki przemysłowe. Na przykład Kopalnia CSA, której obecna siedziba została wybudowana na przełomie lat 40. i 50. ubiegłego wieku, jest przykładem pierwszego nowoczesnego obiektu w Zagłębiu Ostrawsko-Karwińskim po II wojnie światowej. Znajduje się tu najstarsza wieża młotowa, żelbetowa wieża górnicza Skip, która po raz pierwszy została tu zbudowana metodą szalunku ślizgowego. W Karwinie znajdują się prawdziwe technologiczne unikalności. Są też starsze przykłady. Szyby takie jak Gabriela czy Barbora były inspirowane kopalnią Zollern II/IV w Dortmundzie w Niemczech. Przed I wojną światową właśnie w tych dwóch szybach po raz pierwszy w Zagłębiu Ostrawsko-Karwińskim zastosowano nową koncepcję budownictwa górniczego, polegającą na budowie wielkich maszynowni, które ze względu na swoją monumentalność nazywano "świątyniami nowego wieku". Niedoceniane budynki znajdują się na ulicy Ostrawskiej naprzeciwko remizy strażackiej, są to domy z przełomu XIX i XX wieku, które tworzyły kolonię górniczą, podobno były to domy dla koksowników w obecnej kopalni CSA, potem Jan Karel; typ odpowiada. Jest to cenny przykład starszego mieszkania robotniczego dla górników z okresu przed I wojną światową. Są one tym cenniejsze, że w rejonie Karwiny nie przetrwały żadne kolonie górnicze. Dziś zostały ocieplone i częściowo przebudowane, ale kształt został zachowany. W ogóle cały obszar Bělidla jest bardzo ciekawy i stopniowo odkrywam, jakie niezwykłe obiekty tam się znajdują. Bardzo cenne jest również uzdrowisko, do klejnotów należy funkcjonalistyczny budynek sanatorium z lat 30. XX wieku, w którym obecnie znajduje się Dom Alzheimer, oraz most na rzece Olzie. W Karwinie znajdują się budynki od gotyku po architekturę nowoczesną, socrealizm. Dom na kurzych nóżkach, który przypomina o idei dużych budynków komunalnych inspirowanych dziełami architekta Le Corbusiera, Kino Centrum z jego brutalizmem, styl brukselski w postaci hali sportowej oraz centrum handlowego Prior, który jest inspirowany centrum handlowym w Rotterdamie. Mamy tu naprawdę wszystko i to w dobrej jakości. 

Czy po publikacji książki Karin Lednické "Krzywy kościół" wzrosło zainteresowanie Karwiną?

Tak, szacuję, że do Krzywego Kościoła (kościół św. Piotra z Alkantary) przychodzi teraz w weekend ponad 400 osób. Niestety, większość z nich nie idzie potem w miasto, a szkoda. Dobrze byłoby zachęcić tych turystów i pokazać im inne sposoby spędzania wolnego czasu w Karwinie. Myślę, że jest tu spory potencjał i teraz jest czas, aby go wykorzystać.

A czy wzrosło zainteresowanie wśród mieszkańców?

Tak mi się wydaje. Trudno mi oceniać, bo ciągle otaczają mnie ludzie, którzy są niezwykle zainteresowani. Wiem jednak, że za każdym razem, gdy pojawia się publikacja lub film o historii Karwiny, cieszy się on dużym powodzeniem wśród mieszkańców. Być może pomogły również portale społecznościowe, ponieważ zainteresowani mogą dzielić się zdjęciami i informacjami, a wiem, że powstało kilka nowych grup poświęconych historii Karwiny i jej częściom. Myślę, że jest głód, który nie został jeszcze zaspokojony, na naprawdę dobrej jakości książki specjalistyczne. Jednak obecnie trwają badania, na przykład prowadzone przez Narodowy Instytut Dziedzictwa Narodowego na obszarze Karwiny-Kopalnie, które miejmy nadzieję przyniosą ciekawe publikacje.

autor: Michaela Zormanová